Čula
Draž je bilo koja promena u spoljašnjoj sredini koja izaziva reakciju organizma.
Svaki stimulus izaziva promenu naelektrisanja membrane receptorskih ćelija i pojavu akcionog potencijala.
Akcioni potencijal prenosi se senzitivnim nervnim vlaknima do mozga, gde se obrađuju.
Koža
Koža je najveći organ koji pokriva telo.
Koža učestvuje u termoregulaciji.
Termoreceptori u koži detektuju promene temperature.
Receptori za bol (nocioceptori) raspoređeni su u vidu slobodnih nervnih završetaka u koži.
Receptori za dodir su u vidu telašca koja su posebno skoncentrisana na vrhovima prstiju i dlanovima.
Pačinijeva telašca su receptori za pritisak smešteni u dubljim slojevima dermisa.
Oko nervnog završetka nalazi se kapsula ispunjena gustom tečnošću.
Čulo ukusa
Receptori za ukus spadaju u grupu hemoreceptora i kod kičmenjaka su smešteni u takozvanim pupoljcima ili kvržicama koje se nalaze na jeziku.
Receptori su građeni od specijalnih ćelija koje na jednom kraju imaju treplje osetljive na hemijske stimuluse, a na drugom kraju, preko sinapsi, ostvaruju vezu sa senzitivnim nervnim vlaknima, pošto same ne poseduju aksone.
U kvržicama postoje još 2 vrste ćelija:
- Jedne od kojih se razvijaju novi receptori
- Druge učvršćuju novonastale receptore
Receptori za ukus su postavljeni na različite delove jezika:
- Slatko - na vrhu
- Gorko - na dnu
- Slano - skoro na celoj površini
- Kiselo - sa strane
Čulo mirisa
Receptori za miris se takođe ubrajaju u hemoreceptore.
Receptori za čulo ukusa i mirisa su slične građe, ali tu postoji razlika.
Razlika je u tome što se treplje za čulo mirisa završavaju u mukozonoj materiji koja se kod kičmenjaka nalazi u nosnim šupljinama, a kod beskičmenjaka štrče u spoljašnjoj sredini.
A druga razlika je u tome što mirisni receptori sami sprovode akcioni potencijal do mozga, jer imaju nervne vlakne.
Čulo vida
Receptori za vid ubrajaju se u fotoreceptore.
Oko čoveka sastoji se od očne jabučice, koja je obavijena belom opnom - beonjačom.
Svetlosni zrak pravo pada na rožnjaču umetnutu u beonjaču.
Na mesto spajanja beonjače i rožnjače nalazi se cilijarno telo.
Rožnjača sumerava svetlost na zenicu, koja je smeštena u centru obojenog dela oka - dužice.
Dužica poseduje mišićna vlakna, čijim skupljanjem i istezanjem se smanjuje i povećava zenica, što omogućava ulazak manje ili više svetlosti.
Pošto prođe kroz zenicu, svetlost pada na sočivo, koje sakuplja prelama i izvrće zrake usmeravajući ih na mrežnjaču, koja se nalazi u zadnjem delu oka.
Prostor između rožnjače i dužice naziva se prednja opna komora, a između dužice i sočiva zadnja očna komora.
Između sočiva i mrežnjače nalazi se pihtijasta masa obavijena opnom bogatom mrežom krvnih sudova - sudovnjačom.
Sudovnjača sadrži i pigmentne ćelije, koje sprečavaju rasipanje svetlosti i pretvaraju oko u mračnu komoru.
Mrežnjaču čine 3 sloja ćelija:
- Spoljašnji sloj
- Beonjača
- Rožnjača
- Zenica - propušta svetlosni zrak
- Dužica - ima mišićne i pigmentne ćelije
- Srednji sloj
- Sudovnjača - O2, hranljive materije (krvni sudovi)
- Sočivo - prelama svetlosni zrak
- Staklasto telo - potpora i daje oblik
- Unutrašnji sloj
- Mrežnjača - štapići i čepići
Prema tome, svetlost prvo mora da pređe kroz ganglijske i bipolarne ćelije da bi pala na fotoreceptore.
Štapići su odgovorni za registrovanje crno-belih vizualnih senzacija, a čepići omogućavaju raspoznavanje različitih boja.
Primena njegovog oblika izaziva odgovarajući signal, koji se prenosi posredstvom ganglijskih ćelija na očni nerv, putem kojeg putuje najpre kroz talamus, zatim ide do vidne zone kore prednjeg mozga.
Put kretanja AP (akcionog potencijala) ka višim delovima nervnog sistema:
- Fotoreceptori
- Gornje vidne kvržice srednjeg mozga
- Talamus
- Kora prednjeg mozga
(vidna zona - potiljačni režanj)
Očni nerv grade nervna vlakna koja se pružaju iz oba oka i koja se ukrštaju tako što deo nervnih vlakana iz desnog oka prelazi na levu stranu i obrnuto.
Fotoreceptori su neravnomerno grupisani u mrežnjači, tako da se u centralnom delu nalazi najveći broj čepića, i taj deo je označen kao žuta mrlja.
U žutoj mrlji nema štapića.
Skup čepića naziva se žuta mrlja.
Na mestu gde vlakna optičkog nerva izlaze iz oka nema fotoreceptora, i taj deo je nazvan slepa mrlja.
Mesto gde nema fotoreceptora naziva se slepa mrlja.
Kada svetlosni zraci odbijeni od posmatraog predmeta prođu kroz optički deo oka i padnu na mrežnjaču, na njoj se formira lik predmeta koji je stvaran, umanjen i izvrnut.
U moždanim centrima se koriguje primnjena slika i mi predmet vidimo u obliku i položaju vernom originalu koji posmatramo.
Oko ima nekoliko delova koji mu omogućavaju zaštitu:
- Očni kapci
- Vežnjača
- Suzne žlezde i kanali
- Obrve
- Trepavice
- Mišići koji pokreću očnu jabučicu
Vežnjača je opna koja pokriva prednju površinu oka i sa unutrašnje strane naleže na očne kapke.
Čulo sluha
| Delovi uha | Funkcije | Zone uha |
|---|---|---|
| Ušna školjka | Prima zvučne talase | Spoljašnje uho |
| Slušni kanal | Transportuje zvučne talase od ušne školje do bubne opne | Spoljašnje uho |
| Bubna opna |
|
Spoljašnje uho |
| Slušne kosčice (čekić, nakovanj i uzengija) |
Pomeraju se i time konvertuju zvučne talase i šalju dalje u puž kroz ovalni otvor kortijevog organa |
Srednje uho |
| Eustahijeva tuba | Tuba koja je povezana sa srednjim uhom i usnom dupljom, i na takav način nam omogućava da čujemo sopstveni glas |
Srednje uho |
| Kortijev organ |
|
Unutršnje uho |
| Ovalni otvor | Kroz njega se šalju konvertovani zvučni talasi pomoću slušnih koščica u puž |
Unutrašnje uho |
| Polukružni kanalići |
|
Unutrašnje uho |
| Puž |
|
Unutrašnje uho |
Put kretanja akcionog potencijala:
- Mehanoreceptori
- Donje slušne kvržice srednjeg mozga
- Talamus
- Kora prednjeg mozga
Talamus je deo međumozga.
Kora prednjeg mozga – slušna zona koja se nalazi u slepoočnom režnju.